Between Following And Criticizing Sirāj al-Dīn al-Urmawî's Relationship with Fakhr al-Dīn al-Rāzī's Mohaqqiq Identity: The Case of Human Acts

İslam düşünce tarihinin en etkili şahsiyetlerinden biri Fahreddin Râzî’dir (ö. 606/1210). Başta metafizik ve teolojik bahisler olmak üzere birçok konu ile ilgili problem oluşturan müşekkik, sorunları mezhepler üstü çözmeye çalışan muhakkik farklı görüşü üst kavramlarda buluşturan câmi kimlikleri, kendinden sonraki bütün düşünürleri ciddi anlamda etkilemiştir. Bu yüzden gelenekte ekoller onun geride bıraktığı felsefî ilmî dinamizmi tevarüs etmek zorunda kalarak oluşturduğu problemler sunduğu çözümlerle bir tutum sergilemiştir. Onu bu denli vazgeçilemez kılan asıl önemli saik ise oluşturan, kelamı felsefeye, felsefeyi de kelama taşıyan, esas alarak felsefeyi, eleştiren müşekkik kimliğidir. nedenle hayatı boyunca siyasi toplumsal olarak Eş‘arîlik içinde değerlendirilen Râzî’nin eserlerine bakıldığında tarafından sahiplenilmeye şekillerde yorumlanmaya uygun düşünür olduğu açıkça görülmektedir. Birçok Ehl-i sünnet kelamcısının, kelâmî-Eş‘arî tema yazdığı eserleri ön plana çıkarması, kimliğinin gölgelenmesine neden olmuştur. Buna karşılık bazı düşünürlerin Râzî’yi filozof-kelamcı kimliği bilinmesi tanınması noktasında gayret oldukları Özellikle Kemâleddin İbn Yunus’tan 639/1242) şekilde istifade eden şahsiyetlerde açık ortaya çıkmaktadır. örnek Efdâlüddin el-Hûnecî 646/1248), Esîrüddin el-Ebherî 663/1265 ), Necmüddin el-Kâtibî 675/1277) verilebilir. şahsiyetler taraftan mirasının yaygınlaşması etkin rol oynarken, diğer çıkarılmasında olmuşlardır. Onun söz konusu mirasını Sirâceddin el-Urmevî 682/1283) de, daha çok mezhep çözen kimliğini tesis isimler arasında yer almaktadır. tesisin bariz çıktığı konuların başında insan fiilleri gelmektedir. Urmevî, konusunda başta el-Erba‘în insanın kudret tesirini yok sayacak düzeyde cebrîliği andıran ifadelerini revize etmeye çalışmaktadır. O, Lübâb isimli eserinde eserini ihtisar ederken, konusundaki Eş‘arî tutumunu eleştirmektedir. Bunu da büyük ölçüde bizzat el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhi gibi ansiklopedik eserlerinde dile getirdiği argümanlar ekseninde yapmaktadır. Kuşkusuz bunun sıradan durum olmadığı açıktır. Çünkü fiilleri, ulûhiyyet tasavvurunu Allah-insan ilişkisini belirleyen çalışmada konudaki tutumu, Urmevî’nin kelâmî eleştirileri tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylece çalıştığı